Görüş: Eğitim ve Ekonomi İlişkisi

 Görüş: Eğitim ve Ekonomi İlişkisi

Prof. Dr. Ersan ÖZ
PAU İ.İ.B.F. Maliye Bölümü Mali Hukuk A.B.D.

İnsan ihtiyaçları arasında önemli bir yer tutan eğitimin, ekonomi ile doğrudan veya dolaylı olarak pek çok bağlantısı bulunmaktadır. Gelişmiş ülkelerin hemen hepsinin eğitime, bilime özel bir önem verdikleri görülmektedir. Toplumlar eğitim düzeyinin artmasıyla verimlilik arasında bağ kurmakta, bireyin yaşadığı topluma, aldığı eğitim ölçüsünde katkıda bulunduğuna inanılmaktadır.

Bireyin topluma faydasının artmasında eğitimin rolünün büyük olduğu kabul edilmektedir. Günümüz için “bilgi çağı” ifadesi sıklıkla kullanılmaktadır. Bilgi çağı, bilginin temel kaynak olduğu, bilgi üretimi ve iletişiminin yaygınlaştığı, bilgi çalışanlarının çoğunlukta olduğu, sürekli öğrenme ve bilgilenmenin şart hale geldiği yeni bir toplumsal ve ekonomik dönemdir.Ülkemiz ekonomide iddialı hedeflere ulaşmak istemekte, bir takım yapısal reformları gerçekleştirmektedir. Ancak kime sorarsanız sorun ülkemizin milli eğitim sisteminden ve politikasından insanımızın şikayetçi olduğuna dair ifadeler işitirsiniz. O kadar ki ilköğretimden doktora eğitimine kadar her düzeydeki eğitimle ilgili pek çok sıkıntı dile getirilmektedir. İktidarlar değişse de, Milli Eğitim Bakanları kabinelerin en sık değiştirilen bakanları olduğu gibi eğitim sistemi de yıldan yıla değiştirilmektedir. Ancak bir türlü varolan potansiyel kullanılamamakta, istenen seviye yakalanamamaktadır. Bu arada bireysel başarıları veya belirli eğitim kurumlarının başarısını göz ardı etmemek gerekir. Bu durum eğitim ile ilgili sorunların eninde sonunda çözülebileceğine dair bir umut vermektedir. Eğitim ile ekonomi arasındaki ilişkileri bir şekil yardımı ile ifade edecek olursak şu şekilde bir ifade anlamlı olabilir:

“Eğitim gerçeklerin öğretilmesi değildir. Düşünmek için aklın eğitilmesidir”

(Albert EINSTEIN)   

 Eğitimin üretime katkısı her zaman eğitim ve ekonomi arasındaki ilişkide ilk olarak dikkati eken unsur olmuştur. Bunun nedeni üretim kaynaklarından birisi olarak işgücü veya emek her zaman ekonomide büyük önem arz eden unsurlar arasındadır. Nitelikli işgücü, bugün bütün toplumların sahip olmak istediği, eğitim sistemlerinin en önemli hedefleri arasında bulunan bir arzudur. Türkiye özelinde pek çok işyeri eleman ararken, pek çok gencimiz de iş aramaktadır. İşyerleri istediği niteliklere sahip eleman bulamazken, gençlerimiz de kendi niteliklerine uygun iş bulamamaktadır. Eğitimin planlanması aşamasında ciddi sorunlar vardır.

    Gelir etkisi, eğitimli kişinin daha yüksek maaşlarla iş bulması anlamında bireysel,üretiminin verimli olması nedeniyle meydana getirdiği katma değer bakımından da toplumsal boyutta değerlendirilebilir. Yine Türkiye özelinde bakarsak eğitimsiz kişilerin eğitimli kişilerden daha yüksek gelirler elde ettiği pek çok örnek olduğunu, üniversite mezunu binlerce kişinin çok düşük maaşlarla çalışmaya razı olduğunu da görürüz. Yine eğitimin planlanması aşamasında ciddi sorunlar olduğunu söyleyebiliriz.

     Harcama etkisi, eğitimin ciddi yatırımlar isteyen bir yatırım boyutunun olduğunu ve yıllık öğretmen maaşları, kalem, silgi, gibi tüketim harcaması niteliği taşıyan bir boyutunun da bulunduğunu ifade eder. Milli Eğitim Bakanlığımızın bütçesinin çoğu bakanlıktan büyük olması eğitime verilen öneminde bir göstergesidir. Ancak sadece okul inşaa etmek, yeni sınıflar açmak, akıllı tahta, tablet bilgisayar gibi yatırım çalışmalarının tek başına eğitimin
kalitesini arttırmayacağı da açıktır. Stratejik planlamaya dayalı performans esaslı bütçeleme anlayışı benimsemiş olan ülkemiz, milli eğitimde hedefler belirlemeli, bütçe yılı sonlarında ve 3 yıllık projeksiyonların bitiminde hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığı kontrol edilerek nitelik denetimi yapılmalıdır. Kalkınmaya etkisi, eğitilmiş insanın ortaya çıkardığı teknoloji, kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlama gibi unsurlar eğitimin kalkınmaya etkilerini göstermektedir. Almanya ve Japonya örneklerinde olduğu gibi çok kıt yer altı kaynaklarına sahip olmalarına rağmen yetişmiş insan gücü sayesinde bugünkü gelişmişlik düzeylerine ulaşabilmişlerdir. Bir ülkenin kalkınması için sermaye, teknoloji transferi, yüksek üretim gücü yanı sıra mutlaka eğitimli insan gücüne ihtiyacı bulunmaktadır.

EĞİTİM EKONOMİ İLİŞKİLERİ
     Eğitim ve ekonomi ilişkilerini detaylı olarak incelemeden önce eğitimin bir tanımını yapmakta yarar bulunmaktadır. Eğitim ”aynı zamanda, bireyin toplumsal yapı açısından şekillendirilerek, topluma kazandırılmasını hedef alan ve genel anlamda onda oluşması istenen değişikliklerin tutum ve davranışlarına yansımasını amaçlayan yönelimlerle de biçimlenmektedir” (Afşar, 2009: 86). Bu eğitim tanımından anlaşılacağı üzere eğitim toplumsal yapı ile de doğrudan ilişkilidir. Eğitim, bireyin yaşadığı toplumda yeteneğini, tutumlarını ve olumlu değerdeki diğer davranış biçimlerini geliştirdiği süreçler toplamı olarak ve ”bireyin toplumsal yeteneğinin ve en elverişli düzeyde kişisel gelişmesinin elde edilmesi
için seçilmiş ve denetimli bir çevreyi (özellikle okulu) içine alan toplumsal bir süreç” (Tezcan, 1996: 3). Eğitim bir süreç olarak ele alındığında eğitim sisteminde yapılan değişikliklerin hayata geçmesinin neden uzun zaman gerektirdiği de anlaşılabilir. Bugün eğitim sisteminde yapılacak bir reformun etkileri öteki kuşaklara yansıyacak olduğundan eğitimde kısa vadeli çözümler ve planlar beklenen etkiyi yapmayacaktır. Eğitim-Ekonomi arasındaki ilişki şu şekilde özetlenebilir Eğitim, ekonominin ihtiyaç duyduğu insan gücünü yetiştirir (üretime katkısı).
Eğitim hizmetinin yürütülmesinin ve hizmetten yararlanmanın belli bir maliyeti vardır.

– Eğitimin bireysel (mikro) ve toplumsal (makro) düzeyde gelir doğurma etkisi vardır.
– Eğitim arzının ekonomiyle ilişkisi mevcuttur.
– Eğitim talebinin ekonomiyle ilişkisi mevcuttur.
– Eğitimin verimlilik ile ilişkisi mevcuttur.
-Eğitim hizmetinin mal olma özelliği vardır.
– Eğitim-finansman açısından ilişki vardır. 

EĞİTİM ALANINA DEVLET MÜDAHALESİ
     Eğitim alanına hiçbir ilgi göstermeyen veya bu alanla ilgili hiçbir düzenlemede bulunmayan bir devlet günümüzde düşünülememektedir. Bunun temel sebebi eğitimin topluma, ekonomiye, insanlığa büyük katkılarıdır. Özelikle az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerin bazılarında eğitim-gelir kısır döngüsü görülmektedir. Bu döngüyü şu şekilde tarif edebiliriz. Düşük gelir (yoksulluk, gelir dağılımı adaletsizliği vs.)-> Düşük Eğitim Harcaması(Devlet veya Aile bütçesinden düşük pay ayrılması)-> Yetersiz (Mesleki veya teknik) Eğitim -> Düşük verimlilik (vasıfsız işgücü) -> (Düşük ücretle iş bulma) Düşük Gelir şeklindedir. Devletin eğitim alanına müdahale etmesinin tek nedeni dışsallıklar veya eğitim-gelir kısır döngüsünü kırmak değildir. Ayrıca eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak günümüzde devletten beklenen görevler arasında yer almaktadır. Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmasının, bireylerin yaşam kalitesinin artırılması, sosyal eşitliğin güçlendirilmesi, demokrasinin geliştirilmesi ve kamunun sosyal ve ekonomik maliyetlerinin azaltılması bakımından çok önemli katkıları söz konusudur (Polat, 2009:1). Her yıl binlerce gencimiz sınavlara girmekte eğitimde birbirleriyle yarışmaktadırlar. Bu gençlerin eğitime eşit şartlarda ulaşamamaları eğitimde fırsat eşitliği sorununun bir sonucudur.

     Devletin eğitim ekonomisine müdahalesinin bir diğer sebebi ise eğitimde ortaya çıkan arz-talep dengesizliklerini gidermektir. Kamu ekonomisi ilkelerine göre, eğitim hizmetlerinin yaydığı dışsal ekonomiler genellikle temel eğitim (ilk ve ortaokul) sırasında maksimum düzeye ulaşmaktadır (Şener; 1987:19). Dışsallıkları önemli olan mal ve hizmetlerin bütünüyle özel sektör tarafından sunulması genelde eksik arza neden olmaktadır. Toplumsal faydası
nedeniyle devletin özel ekonomi tarafından eksik üretilen veya hiç üretilmeyen alanlara müdahale etmesi gerekmektedir. Eğitim talebi yıldan yıla artarken gerekli yatırımları kamu sektörü gerçekleştirerek arz-talep dengesizliklerini ortadan kaldırmaya çalışmaktadır. Devletin eğitim alanına müdahale etmesinin bir diğer nedeni de ekonomik büyüme, gelir dağılımında adalet sağlama gibi hedeflerle bir maliye politikası aracı olarak eğitim ekonomisinin rakamsal boyutunu bir kamu harcaması olarak kullanma isteğidir.

EĞİTİM SİSTEMİ HAKKINDA DÜŞÜNCELER
     Ülkemiz 2023 yılına yönelik iddialı hedefler belirlemiştir. Bu hedeflere ulaşmasında teknoloji ithal eden bir ülke olmaktan çıkıp, teknoloji üreten, yüksek katma değer sağlayan ürünler geliştiren yerli otomobil, yerli uçak üretimi, yerli uzay mekiği, yerli uydu gibi ileri teknoloji ve sanayi isteyen üretimleri tamamen kendi kapasitesiyle meydana getirebilen bir
ülke olması büyük önem taşımaktadır. Bütün bunlar için gereken sermayeden çok yetişmiş insan gücüdür. Yetişmiş insan gücünü, beşeri sermaye dediğimiz kaynağı sağlayacak olan ise planlı, kaliteli bir eğitim sistemidir. Ne yazık ki eğitim sistemimiz şu an itibariyle, bu iddialı hedeflere ulaşmamızı sağlayacak insan gücünü sağlayabilecek konumda değildir. İlk, orta ve lise eğitimimiz sınıfta kalmanın imkansıza yakın olduğu, temel bilgilerin bile
yeterli düzeyde verilemediği/alınamadığı, öğretmenlerimizin geçinmeye dahi yetecek özlük hakkına sahip olmadığı meslek odaklı yaklaşımlardan uzak bir haldedir. Hal böyle olunca, örneğin 10 yıl İngilizce eğitimi aldığını ve hiç bu dersten kalmadığını söyleyen bir lise mezunu genciniz doğru dürüst İngilizce konuşamamaktadır. Bu düzeydeki eğitimde atılan temellerin
ilerisi için ne kadar önemli olduğunu söylemek gerekmektedir.

     Orta öğretimden yüksek öğretime geçişte pek çok sınav söz konusu olmakta,
gençlerimiz yarış atı muamelesi görmektedirler. Genelde istemedikleri bölümleri ve üniversiteleri okumak zorunda kalan bu gençlerimizin yüksek öğretimdeki başarıları da düşük olmaktadır.

     Yüksek öğretimde ise üniversitelerimizin özgür, bilim ve teknoloji üreten yapılar olduğunu söylemekte çok mümkün değildir. Amerika benzeri araştırma üniversiteleri ile eğitim üniversitelerinin birbirinden ayrılması gerekmektedir. Her yıl yayınlanan Dünya’nın en iyi ilk 50 üniversitesi arasına Türkiye’den herhangi bir üniversitenin girememesi çok acıdır.
Ülkemizde bilimsel araştırmaya gereken önem verilmemektedir. Yeni teknikler geliştiren, buluşlara imza atan bilim insanımızın ise yurtdışındaki üniversitelere gitmesi, beyin göçü olgusunun ülkemiz eğitim sistemine verdiği önemli bir zarardır. Bu süreci tersine çevirmek için yapılan iyi niyetli girişimler olsa da bunlar istenilen sonuca ulaşmaktan çok uzaktır.
Dünyanın tanınmış üniversitelerinde profesör olan bir Türk bilim adamının ülkemize döndüğünde ilk okul diploması sorulmakta, doktorasının denk olup olmadığı araştırılmakta bir yılı bulan bürokratik işlemlerle boğuşması beklenmektedir. Yüksek öğretim kurumlarının yeterli öğretim görevlisi olmaksızın ülkemizin her yerinde açılmış olması, gerekli vasıflara sahip olmayan mezunların sayısını arttırmıştır. Bu şekilde mezun olan gençler ya hiç iş bulamamakta veya reel sektörde düşük ücretlerle çalışarak eğitim eksikliklerini gidermeye çalışmaktadırlar. Eğitimin kalitesinin düşmesinin ülkemize vereceği zararlar ortadadır. Yüksek öğretimin bir diğer sorunu ise özgün çalışmalara gereken değerin verilmemesidir. Akademik yükselme aşamalarında özgünlük, yeni buluş üretme, Dünya çapında kabul gören başarılara imza atma hiç dikkate alınmazken yabancı dil bilme seviyesi her şeyin üzerinde tutulabilmektedir. İngiliz sömürgesi altında olan Hindistan’da dahi bu seviyeye ulaşmamış olan yabancı dili esas alma uygulamasından vazgeçilmelidir. Yüksek lisans ve doktora tez konularının isim belirlemesi ve çalışma süreci yakından izlenmelidir. Özgün çalışmalara imza atan bilim adamları ise ödüllendirilmelidir. Eğitimin tüm aşamalarında ve özellikle yükseköğretimde sanayi, reel ekonomi iş birliği yapılarak ekonomik gelişmemizi arttıracak bir planlama yapılmalıdır. Büyüme ve kalkınmamıziçin stratejik öneme sahip alanlarda eğitimi ciddi bir şekilde planlanmalıdır. Üstün zekalı gençlerimiz tespit edilerek durumlarına uygun özel eğitimler almaları sağlanmalıdır.

SONUÇ
     Eğitim ekonomisinin teorik alt yapısının kuramsal çerçevesinin ele alındığı bu çalışmada eğitim ve ekonomi ilişkisi incelenmiştir. Ayrıca devletin ekonomi alanına müdahalesinin gerekçeleri ele alınmıştır. Eğitim ile ekonomi arasındaki ilişkilerin çok boyutlu bir yapıda olduğu ve eğitime özel bir önem verilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Eğitim ülkemizin iddialı ekonomik hedeflerine ulaşması için de önemli bir anahtardır. Ancak kabinelerde sürekli Milli Eğitim bakanının değişmesi her değişen bakanın yeni bir eğitim sistemi getirmeye çalışması eğitimle ilgili sorunların çözülmekten çok kronik bir hale getirdiği de önemli bir gerçektir.
Eğitimde istenen sonuçlara ulaşılabilmesi için bütün sistemin en baştan en sona reel sektör ve ekonomi ile ilişkili bir şekilde planlanarak yeniden ve kalıcı bir şekilde dizayn edilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.

Eğitim Ekonomisi

Related post